पाँच वर्षदेखि विभिन्न विवादका कारण रोकिँदै आएको बाराको जमुनी सिँचाइ योजना पुनः सञ्चालनमा आएको छ । ठेकेदार कम्पनी किसान कन्स्ट्रक्सन प्रालि, काठमाडौंले गत सातादेखि योजना निर्माण स्थलमा काम सुरु गरेको हो ।
मुआब्जा विवाद तथा व्यारेजमा विद्युतीय ढोका जडान नहुँदा लामो समयसम्म अलपत्र परेको यो योजनाको ठेक्का किसान कन्स्ट्रक्सनले १२ करोड १२ लाख ३ हजार ८ सय १७ रुपैयाँमा सकार गरेको हो । ठेक्का सम्झौतापछि कम्पनीले कार्यस्थलमा कार्यालय भवन, गोदाम र चौकिदार भवन निर्माणको काम सुरु गरिसकेको नारायणी सिँचाइ व्यवस्थापन कार्यालयका इन्जिनियर तथा सूचना अधिकृत सुरेशप्रसाद साहले जानकारी दिए ।
उनका अनुसार निर्माण स्थलमा आवश्यक अन्य संरचनाहरूको काम पनि क्रमशः अघि बढाइनेछ। व्यारेजको तटीय क्षेत्रमा रहेको जग्गाको मुआब्जा वितरण कार्य पनि सँगसँगै भइरहेकोले अब स्थानीयस्तरबाट कुनै बाधा अवरोध नआउने दाबी साहले गरे ।
व्यारेजको तटबन्ध क्षेत्रमा पर्ने करिब १७ बिघा १० कठ्ठा १० धुर जग्गाको मुआब्जा वितरण गर्नुपर्ने दायित्व रहे पनि हालसम्म ११ बिघाभन्दा बढी जग्गाको मुआब्जा वितरण भइसकेको जनाइएको छ ।
नेपाल सरकारको अनुदान तथा विश्व बैंकको ऋण सहयोगमा बारा जिल्लाको आदर्श कोतवाल गाउँपालिका र पचरौता नगरपालिकाको सिमानामा जमुनी सिँचाइ योजनाको मूल संरचना पाँच वर्षअघि नै निर्माण भइसकेको थियो । यस योजनामा हालसम्म करिब ३५ करोड रुपैयाँ खर्च भइसकेको छ ।
बाराको पूर्वी तथा रौतहटको पश्चिमी भेगका किसानलाई वर्षभरि सिँचाइ सुविधा उपलब्ध गराउने लक्ष्यसहित छ वर्षअघि सुरु गरिएको यो महत्त्वाकांक्षी योजनाअन्तर्गत व्यारेजमा विद्युतीय ढोका जडान हुन नसक्दा नहर सञ्चालनमा आउन सकेको थिएन । व्यारेज निर्माणपछि १२ करोड रुपैयाँको लागतमा तटबन्ध निर्माणको काम समेत तीन वर्षअघि सुरु गरिएको थियो, तर मुआब्जा विवादका कारण ८० प्रतिशत मात्र सम्पन्न भई काम रोकिएको थियो ।
डुबान क्षेत्रका जग्गाधनीहरूले मुआब्जा नपाएसम्म निर्माण कार्य अगाडि नबढाउनुपर्ने अडान लिँदै उच्च अदालत वीरगन्जबाट गत जेठमा ‘स्टे अर्डर’ ल्याएपछि तटबन्ध निर्माण पूर्ण हुन सकेको थिएन । हाल उक्त विवाद समाधानोन्मुख भएसँगै बाँकी निर्माण कार्य पनि सम्पन्न हुने साहले बताए ।
जमुनी सिँचाइ योजना सञ्चालनमा आएपछि गण्डक नहरको ब्लक नम्बर ११ देखि १५ सम्म वर्षैभरि पानी आपूर्ति हुने छ । यसले बाराको पूर्वी भेग र रौतहटको पश्चिमी क्षेत्रमा रहेका किसानहरूलाई प्रत्यक्ष लाभ पुर्याउने अपेक्षा गरिएको छ ।
सन् १९७१ देखि सञ्चालनमा आएको गण्डक नहरको पुछारतर्फका अन्तिम चार ब्लकमा सामान्य अवस्थामा पानी नपुग्ने समस्या रहँदै आएको छ । जमुनी सिँचाइ योजना त्यसको विकल्पका रूपमा निर्माण गरिएको हो ।
नारायणी सिँचाइ व्यवस्थापन कार्यालय वीरगन्जमार्फत व्यारेज तथा सहायक संरचनाहरूको निर्माण भइरहेको छ । आव २०७२/०७३ मा सुरु गरिएको व्यारेज निर्माण कार्य आव २०७६/०७७ मा सम्पन्न भइसकेको हो ।
जमुनी व्यारेजमा कूल १३ वटा ढोका रहनेछन्। त्यसमध्ये खोलाको तल्लो भागतर्फ चार वटा ढोका छन् भने दुई वटा ढोका हेड रेगुलेटरका लागि प्रयोग गरिनेछ। नहर सञ्चालनपछि प्रति सेकेन्ड ७ हजार ५ सय लिटर पानी आपूर्ति हुने जनाइएको छ। सामान्य अवस्थामा जमुनी खोलामा प्रति सेकेन्ड २५ हजार लिटर र बाढीको समयमा ४ लाख लिटरभन्दा बढी पानी प्रवाह हुने गर्दछ।
विद्युतीय रूपमा सञ्चालन हुने ढोका जडान भएमा बाढीको समयमा व्यारेज सञ्चालन सहज हुने तथा मानवीय र भौतिक जोखिम पनि न्यून हुने सरोकारवालाहरूको भनाइ छ। समयमै ढोका नखुल्दा खोलाले धार परिवर्तन गर्न सक्ने जोखिम रहेकाले विद्युतीय ढोकालाई अत्यन्त आवश्यक मानिएको छ।
यस योजनाअन्तर्गत जमुनी खोलाबाट निकालिएको नहरको पानी ड्यामबाट करिब ५ सय मिटर दक्षिणतर्फ रहेको गण्डक नहरमा जोडिने छ। योजना पूरा भएपछि बारा जिल्लाका १ हजार २ सय हेक्टर र रौतहट जिल्लाका ८ हजार ३ सय हेक्टर गरी कूल ९ हजार ५ सय हेक्टर क्षेत्रफलमा सिँचाइ सुविधा विस्तार हुने बताइएको छ।
