आजको समाज प्रविधि, सूचना र भौतिक विकासमा तीव्र गतिले अघि बढिरहेको छ । तर यही गतिमा हाम्रो भविष्य—आजका बालबालिका—कहाँ उभिएका छन् भन्ने प्रश्न दिनानुदिन गम्भीर बन्दै गएको छ । किताबी शिक्षा, अंक र प्रतिस्पर्धामा मात्र सीमित बालशिक्षाले अब समाजलाई सही दिशा दिन सक्दैन । वर्तमान अवस्थामा बालबालिकालाई नैतिक, आध्यात्मिक तथा व्यवहारिक शिक्षाको अत्यन्तै आवश्यकता देखिएको छ ।
नैतिक शिक्षाको अभावले बालबालिकामा सही र गलत छुट्याउने क्षमता कमजोर हुँदै गएको छ । अनुशासन, इमान्दारिता, सहानुभूति र जिम्मेवारीजस्ता मूल्यहरू हराउँदै जाँदा समाज क्रमशः असंवेदनशील बन्दै गएको छ । आज स्वार्थ, हिंसा र असहिष्णुताको बढ्दो प्रवृत्तिले यही यथार्थलाई पुष्टि गर्छ ।
त्यसैगरी, आध्यात्मिक शिक्षाको कमीले बालमन अशान्त, आक्रोशित र दिशाहीन बन्दै गएको दृश्य हामी दैनिक रूपमा देखिरहेका छौँ । आन्तरिक शान्ति, आत्मसंयम र जीवनको उद्देश्यबोध बिना शिक्षा अधुरो रहन्छ । केवल ज्ञानले होइन, चेतनाले पनि मानवलाई पूर्ण बनाउँछ ।
व्यवहारिक शिक्षा नहुँदा बालबालिका जीवनका वास्तविक चुनौती सामना गर्न असमर्थ भइरहेका छन् । जीवनोपयोगी सीप, सामाजिक व्यवहार, श्रमको सम्मान र आत्मनिर्भरता सिकाउन नसक्दा पढेलेखेका युवासमेत निर्णयहीन र परनिर्भर बन्ने अवस्था देखिन थालेको छ ।
यदि आज हामीले बालबालिकालाई नैतिकता, आध्यात्मिकता र व्यवहारिक शिक्षाबाट वञ्चित गर्यौँ भने भोलिको समाज अझै खोक्रो, हिंस्रक र असन्तुलित बन्ने निश्चित छ । त्यसैले अब शिक्षा प्रणाली, अभिभावक र समाज सबैले आत्मसमीक्षा गर्न आवश्यक छ । भविष्य सुरक्षित गर्न बालशिक्षाको आधार नै परिवर्तन गर्नुपर्छ—जहाँ ज्ञानसँगै संस्कार, सीपसँगै संवेदना र सफलतासँगै मानवीयता सिकाइयोस् ।
बालबालिका केवल भोलिका नागरिक मात्र होइनन्, आजका हाम्रो ऐना पनि हुन् । त्यो ऐनामा देखिने प्रतिबिम्ब सुन्दर बनाउन आजैदेखि सही शिक्षा दिनु हाम्रो सामूहिक जिम्मेवारी हो ।
— सुनील कुशवाहा
(लेखक सामाजिक अभियन्ता हुन्।)
