भारतको अहमदाबादमा भएको एअर इण्डिया ड्रिमलाइनर विमान दुर्घटनाले सम्पूर्ण विश्वलाई स्तब्ध तुल्याएको छ ।
यो बोइङ कम्पनीको पहिलो ड्रिमलाइनर विमान हो जुन यसरी अविश्वसनिय दुर्घटनाग्रस्त भएको हो । दुर्घटनामा कुल २ सय ६६ जनाको ज्यान गएको पुष्टि भएको छ, जसमा २ सय ४१ जना यात्रु र चालक दलका सदस्यहरू थिए ।
दुर्घटनापछि विभिन्न सञ्चारमाध्यममा यो शंका व्यक्त गरिएको छ कि विमानको ककपिट प्रणाली ह्याक गरिएको हुनसक्छ । केही स्रोतहरूले अज्ञात ह्याकरहरूले विमानको डिजिटल प्रणालीमा हस्तक्षेप गरी यो भयावह घटना घटाएको हुन सक्ने आशंका गरेका छन् ।
यात्रुवाहक विमानको साइबर सुरक्षा प्रणाली
आजका आधुनिक यात्रुवाहक विमानहरू—जस्तै बोइङ ७३७, बोइङ ७७७, एयरबस ए३२० आदि—उच्च प्रविधियुक्त कम्प्युटर प्रणालीद्वारा सञ्चालित हुन्छन्, जसलाई सामूहिक रूपमा एभियोनिक्स भनिन्छ। यसले नेभिगेसन, उडान नियन्त्रक, इन्जिन प्रणाली, र अटो–पाइलटसम्म सम्हाल्छ ।
यी प्रणालीहरू सामान्यतः इन्टरनेट वा पब्लिक नेटवर्कबाट पूर्ण रूपमा अलग गरिएका (आइसोलेटेड नेटवर्क) हुन्छन्। साथै, एन्क्रिप्सन, फायरवाल, र इंट्रुजन डिटेक्सन सिस्टममार्फत सुरक्षा प्रविधि अत्यन्तै सुदृढ पारिएको हुन्छ ।
इन–फ्लाइट वाई–फाई वा इन्टरटेनमेन्ट सिस्टमलाई पनि ककपिट प्रणालीबाट पूर्ण रूपमा अलग राखिन्छ । यस्तो संयन्त्रले गर्दा बाह्य ह्याकिङबाट ककपिटसम्म पुग्नु लगभग असम्भव बनाउँछ ।
के यस्तो पहिले कहिल्यै भएको थियो ?
सन् २०१५ मा साइबर सुरक्षा विशेषज्ञ क्रिस रोबर्ट्सले एउटा चर्चित दाबी गरेका थिए कि उनले विमानको इन्फोटेनमेन्ट सिस्टममार्फत ककपिटमा प्रवेशको प्रयास गरेका थिए । उनका अनुसार उनले फ्लाइटको इन्जिनलाई केही सेकेन्डका लागि मोड्न खोजेका थिए । यद्यपि, अमेरिकी निकायहरूले उनको दाबी पुष्टि गरेनन्, तर यस घटनाले विमान सुरक्षामा साइबर खतरा कति संवेदनशील हुन सक्छ भन्ने चेतावनी दिएको थियो ।
सम्भावित ह्याकिङ तरिका
- इन–फ्लाइट इन्टरटेनमेन्ट सिस्टम: यदि सुरक्षा भंग भयो भने इन्फोटेनमेन्ट प्रणाली एक 'प्वाइन्ट अफ एक्सेस' बन्न सक्छ ।
- ग्राउन्ड सिस्टममार्फत मालवेयर : यदि कुनै प्राविधिकले विमानको सिस्टममा मालवेयर प्रविष्ट गरायो भने, त्यसले असर गर्न सक्छ। तर यो कार्य गर्न भौतिक पहुँच आवश्यक पर्छ ।
- इनसाइडर थ्रेट (भित्री खतरा) : वास्तवमा सबैभन्दा ठूलो खतरा कुनै पाइलट, इन्जिनियर वा कर्मचारीको जानाजानी गरिने गतिविधिबाट हुन्छ । त्यसैले यस्तो खतराबाट जोगिन उच्च सतर्कता अपनाइन्छ ।
प्रविधिको दृष्टिकोणबाट हेर्दा यात्रुवाहक विमानलाई बाह्य ह्याकरले सिधै ह्याक गरेर क्र्यास गराउने सम्भावना अत्यन्त न्यून, प्रायः असम्भव नै मानिन्छ । अहिलेसम्म कुनै प्रमाणित उदाहरण छैन, जसमा ह्याकिङको कारणले विमान दुर्घटना भएको होस्।
तर, सुरक्षा एजेन्सीहरूले यस्तो जोखिमलाई पूर्णतः अस्वीकार पनि गर्दैनन् । त्यसैले लगातार परीक्षण, अपडेट, र निगरानीका प्रक्रियाहरू जारी राखिन्छन् । विशेष गरेर भित्री खतरा—जसलाई 'इनसाइडर थ्रेट' भनिन्छ—लाई रोक्न विशेष सतर्कता अपनाइन्छ ।
![पाेखरिया नगरपालिकामा भ्रष्टाचार | बचे मन्त्री र मेयर फसे कर्मचारी [ भिडियाे सहित ]](https://www.birgunjcity.com/uploads/posts/200X200/Pokhariya-nagarpalika-d-1750515182.jpg)
