काठमाडौँ उपत्यकाका नदीहरूमा वर्षौंदेखि जमेका फोहोरका थुप्रा हटाउन अझै कठिनाइ भइरहेको छ । यति धेरै सरसफाइ अभियान, चेतनामूलक कार्यक्रम र सरकारी पहलहरू भइरहे पनि आजसम्म पनि मानिसहरूले नदीमै फोहोर फालिरहेको दृश्य देखिन्छ ।
प्लास्टिक, घरेलु फोहोर, निर्माण सामग्री लगायतका थुप्राले नदीका सतह र किनार दुबै छोपिएका छन् । कहिलेकाहीँ नदीको किनार वा फोहोरबीच कुकुर, चराहरू, गाईभैँसीजस्ता जनावरहरू पनि देखिन्छन्, जसले समस्या कति जटिल बन्दै गएको छ भन्ने संकेत दिन्छ ।
नदी प्रदूषण बढ्दै जाँदा उपत्यकाका नदीहरूको पानी गुणस्तर झनै कमजोर हुँदै गएको छ । यसले वातावरणीय सन्तुलनमा असर पारेको छ भने जनस्वास्थ्यका लागि पनि दीर्घकालीन जोखिम उत्पन्न गरेको छ । प्रदूषित पानीबाट फैलिने रोग, खानेपानीको गुणस्तर घट्नु, माछा र अन्य जलजन्तुमा असर पर्ने जस्ता समस्या देखा पर्न सक्छन् ।
सरकारी निकाय, स्थानीय तह र नागरिक समाजले बारम्बार सरसफाइ अभियान चलाएका छन्, तर जनचेतनाको कमी र नियमको पालना नहुनु प्रमुख चुनौती बनेको छ । वातावरणविद्हरूका अनुसार, नदी संरक्षण र सरसफाइको स्थायी उपाय नअपनाइए उपत्यकामा पानीजन्य रोगको खतरा बढ्ने सम्भावना छ ।
विशेषज्ञहरू सुझाउँछन् कि नदी संरक्षणका लागि सख्त कानुनी व्यवस्था, नियमित निगरानी, फोहोर व्यवस्थापन प्रणालीको सुधार र स्थानीय समुदायको सक्रिय सहभागिता आवश्यक छ । साथै, नदी किनारमा फोहोर फाल्ने संस्कार हटाउन शिक्षा तथा जनचेतना कार्यक्रमलाई अझ प्रभावकारी बनाउनु जरूरी देखिन्छ ।
काठमाडौँ उपत्यकाका नदीहरू सफा राख्न नसक्दा न केवल पानीजन्य रोगको जोखिम बढ्दै गएको छ, तर जैविक विविधता र शहरको सौन्दर्यमा समेत असर परेको छ । समयमै ठोस कदम नचालिए उपत्यकाका नदीहरूको संरक्षण चुनौतीपूर्ण बन्ने देखिन्छ ।
